Andelîb-i Zi-Şan, Habîbi Rahman

Yirmi Dördüncü Söz’ün Dördüncü Dalında anlatılan bu kainat sarayının  ikinci nevi ameleleri hayvanlardır.  Bediüzzaman Hazretleri onlarla ilgili şunları söylüyor: “Hayvanatın, iştiha sâhibi bir nefsî ve cüz’î bir iradeleri olduğundan, amelleri, sırf Allah için olmuyor. Bir derece nefislerine de bir hisse çıkarıyorlar. Onun için mülkün Sahibi Cenab-ı Hak kerim olduğundan onların nefislerine bir hisse vermek için amellerinin içinde onlara bir maaş ihsan ediyor. Mesela: Meşhur BÜLBÜL  kuşu, gülün aşkıyla mâruf o hayvancığı, Yaradan istihdam ediyor. Beş gaye için onu kullanıyor: 

“Birincisi: Hayvanat kabileleri namına, nebâtât taifelerine karşı olan şiddetli münasebeti ilâna memurdur.

“İkincisi: Rahman olan Cenab-ı Hakkın rızka muhtaç misafirleri hükmünde olan hayvanat tarafından Rabbânî bir hatîbtir ki, rızıkları veren Kerim Zât tarafından gönderilen hediyeleri alkışlamakla, sevinç ve sürur ilân etmekle vazifelidir.

“Üçüncüsü: Hemcinsinden olan canlılara imdat için gönderilen nebâtâta karşı güzel karşılama işini, herkes başında izhar etmektir.

“Dördüncüsü: Hayvanat nev’inin nebâtâta karşı aşk derecesine ulaşan şiddetli ihtiyaçlarını, nebâtâtın güzel yüzlerine karşı mübarek başları üstünde beyan etmektir. 

“Beşincisi: Mülkün Mâliki Celâl, Cemâl ve ikrâmın Sâhibi Cenab-ı Hakkın merhametinin huzuruna EN LÂTİF  BİR TESBÎHİ,  EN  LÂTİF  BİR  ŞEVK İÇİNDE,  GÜL  GİBİ  EN  LÂTİF  BİR  YÜZDE  TAKDİM  etmektir.

“İşte bu beş gayeler gibi başka mânâlar da vardır. Şu mânâlar ve şu gayeler, bülbülün ‘Hak Sübhânehû  ve Taâlanın hesabına ettiği amelin gayesidir. Bülbül kendi diliyle konuşur. Biz şu mânâları onun hazin sözlerinden anlıyoruz, melâike ve ruhâniyâtın anladıkları gibi kendisi