Dijital okur-yazarlık

“Görüntüler yalnızca gördüğümüz şeyler değildir; görünür olan ile görünmeyenin kesiştiği bir alandır. Bir görüntü, bizi sadece yüzeyle değil, aynı zamanda ardındaki niyet ve düşünceyle karşı karşıya getirir. Görüntülerin şiddeti, doğrudan şiddet içerip içermemelerinde değil, düşünce ve sözü bastıran bir görsellik oluşturmalarında gizlidir. Her görüntü aslında bir ‘fırtına’ taşır ve biz bu fırtınayı nasıl yöneteceğimizden sorumluyuz. Görünürlük politikası, sesleri susturmak değil, her sese yer açmakla mümkündür; aksi hâlde görüntü, izleyiciyi sessizleştiren bir şiddete dönüşür.” — Marie-José Mondzain

 

Telefon ekranına baktığınızda aslında ne görüyorsunuz? Sadece cümleler, renkli fotoğraflar, kısa videolar, mizahi paylaşımlar mı? Yoksa biraz daha derine inip, “bu içerik bana ne söylüyor, beni nasıl etkiliyor?” diye düşünüyor musunuz?

İşte tam burada bakmak ile görmek arasındaki fark çıkıyor ortaya. Bakmak kolay, çünkü hepimiz günde yüzlerce kez ekrana bakıyoruz. Ama görmek daha zor. Çünkü görmek; anlamak, sorgulamak, niyetini çözmeye çalışmak demektir.

Bir arkadaşınızın paylaştığı bir fotoğraf karesini düşünün. Mutlu görünüyor ama belki o gün hiç de mutlu değil.  Baktığında “her şey yolunda” dersin. Ama gördüğünde, yani fark ettiğinde, gerçeği anlamaya yaklaşırsın. Dijital dünyada da böyle: gördüğünü sandığın şey, aslında sana gösterilmek istenen olabilir.

UNICEF’in raporunda çok net bir şey söyleniyor: “Çocukların ve gençlerin dijital dünyada güvenli ve bilinçli olmaları için dijital okuryazarlık şart.” Yani sosyal medya kullanmak artık sadece eğlence değil, bir sorumluluk. Bilgiyi doğru kaynaktan almak, sahte haberleri ayırt edebilmek, başkalarının hakkına saygı duymak… Bunların hepsi yeni nesil “okuma-yazma”nın parçaları.

TÜBİTAK’ın projelerinde de benzer şeyler vurgulanıyor. Mesela siber zorbalık… Bir yorum yazarken aslında karşında gerçek bir insan olduğunu görmek gerekiyor. Sadece bakarak yazarsan kırıcı olabilirsin, ama görerek yaza