Dışarı Fırlamış Nar Taneleri Gibi

Yirmi Üçüncü Söz’de geçen ve insanı bir saraya benzeterek meseleleri anlaşılır hâle getiren temsili çok daha önce Üstad Hazretleri Mesnevi-i Nuriyede başka bir açıdan ele almıştır… Şöyle ki: 

“Ey dünya hayatında kötülerin iyilere üstün gelmesinin sebebini merak eden zât! Ben de bir defasında bazı saraylar görmüştüm. Herbir sarayın,  iç içe girmiş yüksek bölümleri vardı. Katların sâkinleri ise, letafet, yükseklik ve nûraniyet itibarıyla farklı kimselerdi. En yüksekteki oturan ise Sultan gibiydi. Onun altında da, ta kapıya kadar, çeşitli kıymet ve ulviyette oturanlar bulunuyordu. Kapının yanında zulmetli ve kaba bir hizmetçi, kapı dibinde yaltaklanan bir köpek vardı.

“Derken bazı saraylar gördüm ki, kapısının önü apaydınlık… Dikkat edince, Saray sahibinin kapı dibinde köpekle oynadığını gördüm. Saray haremindeki kızlar da başlarını açmış, çocuklarla oynaşıyorlardı. Katlardaki nezih vazifeler bırakılıp köpeğin, çocukların, hizmetçi ve kapıcıların işleri şaşaalandırılmış. Saray, içindekileri dışarı atmış; kapının dışı parlak, güçlü ve kuvvetli görünürken, içerisi karanlık ve muattal kalıp gözden düşmüş. Yarılıp da taneleri dışarı fırlamış bir nar gibi, o saray da içindeki kötülükleri öylece dışarı vurmuş!

“Sonra, o sarayların her birinin birer insan demek olduğunu anladım ve her bir insanı bir saray olarak gördüm. Hatta kendi âsi nefsimi de bir saray şeklinde gördüm. Saray ahalisinin çeşitli mertebelere düşüşü ise, alçaldıkça alçalan bir iniş idi. O zaman gördüm ki, medeniyet ehlinin terakki ve yükselme sandığı şey gaflet uykusuna dalıp gitmekten; nezaket sandığı şey münafıkane gösterişten zekâ sandığı şey şeytanın, sinsi hilesinden; insaniyet sandığı şey de  insanlığı hayvaniyete dönüştürmekten başka bir şey değilmiş. Lâkin düşüş halindeki âsî şahsın nûrânî lâtifeleri zulmanî nefsiyle karıştığı için, bütün bunlar ona hoş ve câzip man