Bana sana göre değil, ortak akıl ve bütüncül bakış

Günümüzde değişik ilim dallarına mensup çoklarının istikameti koruyamayıp önemli inhiraflar (sapmalar) yaşadıkları görülmektedir. Bunlar içerisinde özellikle ilahiyat eğitimi almış teologların aldıkları eğitim ve bilgiye rağmen bu hususta başı çektikleri söylenebilir. Bunun böyle olmasının en önemli sebepleri arasında teorik bilgilerini pratiğe taşıyamamaları ve bütüncül bir yaklaşıma sahip olamamaları zikredilebilir. 

Hadiseleri doğru okuyup doğru yorumlayabilmek için tam bilgiye ulaşılabilmesine ve bu bilgilerin hakikate ulaştırabilmesi için de kuşatıcı bir bakış açısına sahip olunmasına ihtiyaç vardır. Aksi takdirde, sınırlı bilgiyle, dar ve kısıtlı nazarlarla hakikatleri kavramak mümkün olmayacaktır. 

Birçok noktada sınırlandırılmış beşer aklının, idrakinin ve diğer kabiliyetlerinin kendi başına külli hakikatleri tam ve doğru kavrayabilmesi ise olanak dahilinde değildir. Bu noktada insanların imdadına bu sınırlardan azade olan Kur’an ve Sünnet yetişmektedir: “Evet, hakikat-i mutlaka, mukayyet enzar ile ihata edilmez. Kur’ân gibi bir nazar-ı küllî lâzım ki ihata etsin. Kur’ân’dan başka da ders alıyorlar, fakat hakikat-i külliyenin, cüz’î zihniyle yalnız bir iki tarafını tamamen görür, onunla meşgul olur, onda hapsolur. Ya ifrat veya tefritle hakaikın muvazenesini ihlâl edip tenasübünü izale eder. Şu hakikat Yirmi Dördüncü Sözün İkinci Dalında acip bir temsille izah edilmiştir. Şimdi de başka bir temsille şu meseleye işaret ederiz…” (25. Söz)

Hazret-i Üstad bu örnekte denizde türlü türlü cevherlerle dolu bir hazineyi keşfetmek için yola çıkan iki türlü dalgıçtan bahsetmektedir. Birinci kısım dalgıçlar gözleri kapalıdır ve el yordamıyla defineyi bulmaya ve anlamaya çalışırlar. Bunlar defineden ellerine geçen cevher ne ise bütün hazineyi ondan ibaret zannederler ve kendi dar ilimlerine dayanarak bazı neticelere ulaşırlar. Bu grup Kur