[Hüseyin Odabaşı] Zarurat-i Hamse ve Devlet

İslam hukukuna göre “zarurat-ı hamse” diye de adlandırılan korunması gereken beş husus vardır. Bunlar; can, mal, din, akıl ve neslin korunmasıdır. Korunması zaruri olan bu beş konuya dokunulamaz, zarar verilemez. Bilakis bu beş konuya önem verilmeli ve inkişaf ettirilmelidir. 

Fakat akide açısından yapılan ayrımlarla zarurat-ı hamse konusu birbirine karıştırmamak gerekir. Yine fıkıhta asli veya başka bir adıyla zarurat-ı asliye konusu vardır ve bu daha çok imâni meseleleri kapsar. Çünkü imanı meselelerin ibadet ve muamelat ve ahlakla alakalı konulara göre bir üstünlüğü ve önceliği vardır. Çünkü ibadetlerin bir kere geçerli olabilmesi imanın tam teşekkülü ile bir kalpte meydana gelmiş olmasına bağlıdır.  

Zarurat-ı hamse ise hukukun konusu olması dolaysıyla devletin boynunun borcudur, muhatabı devlettir. İmanla alakalı olmadığından bireysel olmaktan ziyade idarecilerin konusudur. Hukukun ahlaka, normlara yani bireye ve aileye bakan yönü vardır fakat hukukun temin ve tesisinde bireylerin inisiyatifi anarşi doğurur. Tarihçi Yılmaz Öztuna'nın ifadelerinden bu beş zarureti koruma işinin devlete düştüğünü daha iyi anlamış oluruz: “Osmanlı düzeninde devlet; canını, malını, hürriyetini muhafaza ve asayişi temin etmekle mükellefti. Bayındırlık eseri yaptırmakla, ibadeti için mabet yapmakla mükellef değildi. Yollar köprüler yaptırmıştır ama bunlar askerlerin geçebilmesi, dolaysıyla devlet düzeninin ayakta kalması içindir. Bütün bu sosyal eserle, vakıf müessesesi sayesinde sağlandı. Vakıf Allah rızası için yapılır. Vakıf kuru bir bina yapmak demek değildir. Bir sosyal müessese olan o binayı asırlarca yaşatacak gelir kaynaklarını da sağlamaktır.” (Yılmaz Öztuna. Osmanlı Devleti Tarihi, sf: 161-162)

Öztuna’nın yukardaki ifadelerini göz önünde bulundurarak zarurat-ı hamsenin her maddesi açısından devletimizi yani Türkiye Devleti’ni bir kritiğe tabi tutacağız. Test e