Kıbrıs harekâtına ABD göz yummuş ABD Dışişleri, 1973-76 dönemine ait Kıbrıs, Türkiye ve Yunanistan arşivlerini kamuoyuna açtı. ABD'nin Watergate skandalıyla sarsıldığı sırada Kıbrıs krizinin damgasını vurduğu 873 sayfalık arşivde, bazı belgeler hâlâ devam eden hassasiyetten dolayı bazı cümleler üzerindeki gizlilik derecesi kaldırılmayarak sansürlendi. Belgelerde, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin 1. Başkanı Başpiskopos Makaryos'un eşcinsel olduğu iddiası, 1. Barış Harekâtı'na misilleme olarak Yunanistan'ın Trakya üzerinden Türkiye'ye saldırma planı, Kıbrıs'taki Rum darbesinin ABD istihbaratınca önceden öğrenilemediği için engellenemediği, Türkiye'nin müdahalesinin ise günüyle bilinmesine karşın önlenemediği yer alıyor. 15 Temmuz 1974: Atina'daki Yunan cuntası, kendileriyle köprüleri atan Makaryos'a karşı darbe düzenletti. Nikos Sampson'un başa geldiği darbe üzerine ABD'nin Atina Büyükelçisi Joseph Tasca dışişlerine telgrafında, "Darbeyi Yunan cuntası lideri Dimitrios İoannides'in yaptırdığı açık" dedi. Ioannides küplere bindi 16 Temmuz 1974: ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger'ın görevlendirdiği Tasca, 'Soğukkanlı ol' mesajını iletmek üzere cunta lideriyle görüştü. Ama İoannides, küplere bindi, masayı yumrukladı, bardaklar fırlatıp kırdı ve "ABD bir gün Kıbrıs'ın komünistlerden kurtulduğun anlayacak" diye bağırdı. Darbe sırasında Atina'nın Ankara'yla iletişimi olup olmadığı sorusuna "Hayır, ama Türkler beni rahatsız etmiyor. Ortak petrol şirketi kurup karı paylaşmaya hazırım" yanıtını veren İoannides, Makaryos'tan "Şu yozlaşmış, eşcinsel, sapık, işkenceci papaz" diye bahsetti. 'Samson goril tipi gangster' 17 Temmuz 1974: Tasca, Sampson'u, 'goril tipli gangster' diye niteledi. ABD'nin Ankara Büyükelçisi William Macomber, bakanlığını, Türkiye'nin adaya müdahale edebileceğine dair uyardı. Kissinger, ABD Başkanı Richard Nixon'a "Aslında komünistlere ve Doğu Bloku'na dayanan Makarios'un devrilmesi fena olmadı. Kıbrıs'ı ne Makaryos, ne de Sampson yönetmeli" dedi. Nixon, Kissinger'a "Ne uygunsa yap" talimatı verdi. 20 Temmuz 1974: Türkiye'nin 1. Barış Harekâtı üzerine Savunma Bakanı James Schlesinger Kissinger'a, "Türkler adanın bir kısmını ele geçirmeden durmaz" dedi. Kissinger, "Hayır. Türkler, Sampson olmadan statükoya döneceklerini söylüyor. Türkler adanın bir parçasını isterse çifte enosis (birleşme) için çalışmalıyız" yanıtını verdi. 21 Temmuz 1974: Nixon, Kissinger'a, "Rumlar galiba pek savaşmıyor" dedi. "Türkler iyi savaşır, güçlüdür" yanıtını veren Kissinger, Yunanistan savaşa girmezse sorunun büyümeyeceğini, savaş çıkarsa iki ülkeye silah vermemeleri gerekeceğini söyledi. Kissinger Başbakan Bülent Ecevit'e ertesi gün Atina'da darbe olacağını söyledi. 22 Temmuz 1974: Atina'da yönetime, sürgündeki Konstantin Karamanlis geldi. 23 Temmuz 1974: Ateşkes ilan edildi. Kissinger, kurmaylarına, "Makaryos'un dönmesi çıkarlarımıza uymaz. Türkleri çıkarmak için SSCB'ye başvurabilir" dedi. 9 Ağustos 1974: Nixon istifa etti, yardımcısı Gerald Ford başkanlığı üstlendi. Kissinger, Ford'a, "İngilizler, Yunanistan'a tam destek verip Türklere karşı askeri eylem tehdidinde bulunuyor. Bu hayatta duyduğum en aptalca şeylerden biri" diye yakındı. 15 Ağustos 1974: 2. Barış Harekâtı başladı. Kissinger, kurmaylarına, "Türklerden uzaklaşmamamız gerek. Türkler, bir sonraki Ortadoğu savaşında sorun çıkarabilir" dedi. Karamanlis, Kissinger'dan Türkleri adadan çıkarmalarını istedi. Kissinger, kurmaylarına, "Yunan tarafına kaymamalıyız. ABD karşıtı Atina'yı desteklememeliyiz. Gücümüzü müttefikimize karşı kullanmayız" dedi. 'Atina avantajını kullanamadı' 20 Ağustos 1974: Ford Kissinger'la görüşmesinde Kıbrıs krizinden Yunan cuntasını sorumlu tutup "Yunanlılar avantajlarını kullanamadı. Türkler ise bunu başardı" dedi. 2 Ekim 1974: Kissinger, New York'ta görüştüğü sürgündeki Makaryos'a, Türkiye'ye silah ambargosuna karşı olduklarını iletti. 13 Kasım 1974: Makaryos, Kissinger'a, "Kıbrıs'taki Türk askeri sayısının azaltılması lehimize değil. Fazla asker, Türkiye'nın ekonomik sorunlarını artırdığı için daha iyi" dedi. Kissinger "Bunu televizyonda söyler misiniz" diye sorunca, Makaryos "Hayır" dedi. 'Bedelini yıllarca öderiz' Ocak 1975: ABD istihbaratı Kıbrıs krizindeki performansını değerlendirip CIA Başkanı'na rapor olarak sundu: 'Adada darbenin geleceğini göremedik. 1. Barış Harekâtı'nı ise gününü bile belirleyip dışişlerine ilettik, ama bilginin ulaşmadığını öne süren bakanlık önlem almayınca engellenemedi. 20-25 Temmuz'da Atina misilleme olarak Türkiye'ye Trakya üzerinden saldırmayı ele aldı, ama bunu ayrıntılarıyla belirledik. (ABD'nin buna karşı ne önlem aldığı gizliliği kaldırılmayıp sansürlendi.) 2. Barış Harekâtı'nı saptayamadık.' 7 Ocak 1975: Kongre'nin Türkiye'ye silah ambargosu girişimine, Kissinger "Bedelini yıllarca ödeyeceğiz" tepkisi verdi. 5 Şubat 1975: Ford, Kongre kararını yürürlüğe sokup muhalefet şerhi koydu: 'Türkiye ABD'nin güvenliği için kilit önemde. Ortadoğu'da durumu olumsuz etkiler. Ambargo gözden geçirilmeli.' RADİKAL/AA